فرش پازیریک، که به عنوان قدیمی ترین فرش کشف شده در جهان شناخته می شود، نه تنها نمادی از هنر قالی بافی ایران است بلکه به عنوان یک گنجینه فرهنگی ارزشمند نیز شناخته می شود. این فرش به خاطر کشف آن در منطقه ای به نام پازیریک، که در رشته کوه های آلتای سیبری قرار دارد، به این نام گذاشته شده است.
این فرش در یک گور باستانی در سال ۱۳۲۷ شمسی توسط دانشمند روسی به نام رودنکو کشف شد. این کشف، به ما اطلاعات بیشتری از تاریخچه هنر قالی بافی ایران را ارائه می دهد و اهمیت فرآیند بافت و نقوش مورد استفاده در آن را بیشتر می کند.
نقوش و طرح های استفاده شده در این فرش، تحت تأثیر فرهنگ ها و هنرهای محلی قرار گرفته اند و به عنوان مثالی از هماهنگی هنر و تاریخ ایرانیان به شمار می رود. بافت این فرش نیز به عنوان یکی از برجسته ترین و منحصر به فردترین بافت ها شناخته می شود.
در حال حاضر، این قطعه ارزشمند در موزه ها و مراکز فرهنگی جهان به نمایش گذاشته شده و به عنوان نمادی از غنای فرهنگی ایران به نمایش در آمده است. فرهنگ دوستان و هنرمندان جهان اکنون می توانند از نزدیک این گنج فرهنگی را بررسی کرده و به تاریخ باستانی هنر قالی بافی ایران پی ببرند.
معرفی مشخصات و ویژگی های فرش پازیریک
فرش پازیریک، یک شاهکار هنری ایران با ویژگی های منحصر به فرد از دوره های باستانی است. این قالیچه به طور مشخص به دوره هخامنشی اشاره دارد و نمادهای فرهنگی و هنری این دوره را در خود جای داده است. ویژگی های بارز این فرش عبارتند از:
1. تصویر ۲۸ مرد ایرانی با کلاه هخامنشی: شکل گیری این قالیچه با نمایش ۲۸ مرد ایرانی که کلاه معروف دوره هخامنشی را بر سر دارند، نشان دهنده ارتباط ویژه این قطعه با تاریخ و فرهنگ ایران باستان است.
2. حیوانات افسانه ای: تصاویر حیوانات افسانه ای و بالدار که به وضوح در دیواره های تخت جمشید قابل مشاهده است، یکی دیگر از ویژگی های این قالیچه محسوب می شود.
3. حیوانات دیگر نظیر اسب و گوزن های زرد خال: نقوش اسب و گوزن های زرد خال با شاخ های پهن در حاشیه این فرش، به تنوع و زیبایی آن افزوده است.
4. ابعاد و گره ها: این قالی با ابعاد ۲۰۰ در ۱۸۳ سانتی متر تقریباً به شکل مربع بافته شده است. در هر سانتی متر مربع این اثر، تعداد ۳۶ گره ترکی به کار رفته که نشان دهنده دقت و هنر در بافت این فرش است.
5. نخ مورد استفاده: نخ مورد استفاده در این فرش از پشم مرغوب و با کیفیت بالا است.
6. تعداد گره ها: تعداد حدود ۳۶۰۰ گره در دسی متر مربع نشان دهنده دقت و همچنین مدت زمان زیادی است که صرف فرآیند بافت این فرش شده است.
7. رنگ طرح: رنگ قرمز طرح به کار رفته در این قالی، نه تنها زیبایی آن را بلکه تاریخچه ی آن را به تصویر می کشد.
8. پود بین ردیف گره ها: پود بین هر ردیف گره سه یا چهار بار تا می شود، که به باعث طراوت و کیفیت بیشتر این فرش می شود.
9. پیشرفته و کامل بودن بافت و طرح: فرش پازیریک از نظر بافت و طرح یکی از پیشرفته ترین و کاملترین آثار بافندگی است، که در زمان خود اثری بی نظیر به شمار می رفته است.
10. نوع طرح: طرح های متنوع و گسترده در این قالی، نشان دهنده تنوع هنری و خلاقیت در طراحی آن است.
این ویژگی ها با هم ترکیب شده اند تا فرش پازیریک به عنوان یک اثر هنری فراگیر و بی نظیر، نمادی از تاریخ و فرهنگ ایران باستان باشد.
نقشه بافته شده روی فرش پازیریک
فرش پازیریک، یک اثر هنری باستانی با توجه به جزئیات بسیار و تنوع در طراحی، به یکی از گنجینه های ارزشمند هنر بافندگی ایران باستان تبدیل شده است. این قالی با ویژگی های منحصر به فردی چون پنج حاشیه و استفاده از گره ترکی، جنس پشم با کیفیت، و ظرافت در بافت، از سایر فرش های مناطق مختلف متمایز می شود.
در دو طرف این اثر تاریخی، گل هایی با طراحی بابلی آراسته شده اند که این اقتباس نشان دهنده تأثیرات فرهنگی مختلف در طراحی فرش می باشد. رنگهای استفاده شده از جمله قرمز، آبی، سبز، زرد کم رنگ و نارنجی، به زیبایی و تنوع این اثر افزوده اند.
تصاویری از سوارکاران و آهوها، همچنین جانوران افسانه ای با سر عقاب و بدن شیر به زیبایی و کیفیت هنری این فرش افزوده است. این نمادها نشان دهنده تنوع و غنای حیات و فرهنگ ایران باستان هستند.
یکی از نکات جالب این اثر، پیشرفته بودن و حرفه ای بودن در بافت فرش است. هنرمند پازیریک با دقت بالا به جزئیات آناتومی بدن گوزن پرداخته و این امر از عمق دانش هنری او در زمینه بافت گواهی می دهد.
یک نکته دیگر جالب این اثر، کشف آن در میان قبایل بیابانگرد است که از نظر تاریخی معمولاً داری تمدن بیشتری هستند. این امر نشان دهنده تأثیرگذاری و تبادل فرهنگی در دوره های باستانی است.
فرش پازیریک، نه تنها به عنوان یک اثر هنری بلکه به عنوان یک میراث فرهنگی با ارزش، موجب تعجب و تحسین هنرمندان و تاریخ نگاران شده است.
قدمت و عمر فرش پازیریک
قالی پازیریک با زندگی افسانه ای خود، همچون یک سفر در زمان، به ما یادآوری می کند که چگونه هنر و دست سازه های ایران باستان از دست نرفته و در طی قرون محفوظ مانده اند. با بررسی تخمین های حدودی ۲۴۰۰ سال عمر این قالی، ما شاهد پایداری و استمراری بی نظیر در جلوگیری از فراموشی هنر بافت ایران باستان هستیم. تحقیقات متعدد در جهت تعیین سن این فرش انجام گرفته، اما هر بار نتایج متفاوتی ارائه شده است. وجود بخش هایی که از گذشته به دلیل رطوبت پوسیده شده اند، اما با بازسازی و تلاش های حفاظتی، این اثر بی نظیر از آسیب های بیشتر محفوظ مانده است. شواهدی نیز حکایت از آن دارند که این قالیچه به عنوان یک پوشش زین بر روی اسب به کار رفته و این امر نمایانگر اهمیت و توجهی است که از دیرباز به هنر بافندگی ایران اختصاص داشته است. این اثر هنری باستانی، با سختی ها و چالش های زمان خود، تا امروز به عنوان شاهکاری بی نظیر از هنر بافندگی ایران شناخته می شود. با وجود اظهارات و شواهد متعددی که تأکید بر ایرانی بودن این فرش دارند، لازم است به یاد داشته باشیم که برخی از این نظرات صرفاً یک دیدگاه است و تصمیم نهایی در مورد کشور مبدأ این فرش با توجه به عدم وجود شواهد قطعی، ممکن نیست.
محل نگهداری فرش پازیریک
فرش پازیریک در حال حاضر در موزه آرمیتاژ در شهر سن پترزبورگ روسیه به نمایش گذاشته شده است. این اثر با ارزش به دلیل تاریخچه و زیبایی منحصر به فردی که دارد، نقش مهمی در جلب توجه علاقمندان به هنر و تاریخ دارد. در ابتدا، به دلیل تماس مستقیم با رطوبت، برخی از قسمت های این فرش دچار پوسیدگی شدند، اما با دخالت متخصصان و کارشناسان موزه، این آثار تعمیر و حفاظت شده اند.
موزه آرمیتاژ در سن پترزبورگ به عنوان محل نگهداری این قطعه هنری به عنوان یک گنجینه فرهنگی ایران باستان، برای بازدیدکنندگان فرصتی فراهم می آورد تا از نزدیک این اثر باستانی ایرانی را مشاهده کنند.
جمع بندی
در این مقاله از قالیشویی ابریشم اصل، به معرفی فرش پازیریک به عنوان یکی از گنجینه های هنر ایران باستان پرداختیم. این فرش که در حال حاضر در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ روسیه نگهداری می شود، با ویژگی های هنری و زیبایی غنی از دوره هخامنشی، باعث تعجب و تحسین هنرمندان و تاریخ نگاران شده است.